glina w pudełku

Historia ceramiki w czasach przedhistorycznych.

CERAMIKA to słowo, które oznacza tworzywa i wyroby powstałe w wyniku wypalenia odpowiednio uformowanej gliny. Pochodzi ono od greckiego określenia KERAMIKOS, które z kolei wywodzi się od słowa KERAMOS co znaczy -ziemia, glina.

Historia Ceramiki sięga czasów późnego paleolitu – epoki kamienia łupanego. Zanim powstaje pierwsza ceramika, człowiek paleolitu rozwija umiejętność posługiwania się narzędziami otoczakowymi oraz poznaje przydatność ognia, z czasem praktykuje osadnictwo i rolnictwo. Tym działaniom towarzyszy wówczas gwałtowny rozwój ceramiki. Okres ten nazywany jest Neolitem ceramicznym i zaczyna się od ok. 6500 r. p.n.e. W Syrii w tym czasie powstaje ceramika malowana datowana na 6900 r.p.n.e. Później powstaje ceramika monochromatyczna i ceramika halafiańska.  W Syrii, Turcji i Mezopotamii powstają pierwsze wyroby ceramiczne na kołach garncarskich, które są w specjalnie wyznaczonych pomieszczeniach w domu uznane za warsztaty ceramiczne. W użyciu są już narzędzia z miedzi i gliniane pieczęcie dzięki którym wzrasta jakość i poziom artystyczny ceramiki, zwłaszcza  jeśli chodzi o zdobnictwo. Powstają wtedy figurki kobiece i ceramika użytkowa, malowana, odciskana, ryta. Następczynią kultury neolitu halafiańskiego jest kultura ubajadzka w której powstaje bardzo „współczesna” czarnobiała geometryczna ceramika oraz smukłe figurki ceramiczne.

W rejonach Adriatyku z kolei nasi protoplaści tworzą ceramikę w, której wykorzystują motyw zdobniczy uzyskiwany poprzez odciśnięcie muszli na glinianym naczyniu. Ceramika ta nazywana była CARDIUM. Z czasem ceramika ta przeszła w formę zwaną IMPRESSO, czyli odciskanie innych form natury i narzędzi w glinie. Ceramika Impresso powstawała w całym zachodnim Basenie morza śródziemnego i stała się ona katalizatorem wszystkich późniejszych zachodnich kultur ceramicznych.

W okresie Neolitu na początku ceramika wytwarzana była głównie ręcznie i suszona na słońcu. Jak się można domyślić była krucha i nietrwała. Była to ceramika użytkowa służąca do różnych celów. Ludzie późnego Paleolitu są wiec pierwszymi projektantami wzornictwa „przemysłowego”. Dopiero ok.. 5000 r.p.n.e odkryto w Mezopotamii wynalazek jakim jest wypalanie ceramiki. Od tej pory ludzie mogli zacząć przechowywać w naczyniach swoje owoce upraw na roli— istotnym faktem jest to że ceramika użytkowa pojawiła się wraz z tym jak człowiek osiadł i zaczął uprawiać ziemię. Ceramikę zaczęto używać do magazynowania nadwyżek plonów, do transportowania w odległe rejony czy do handlowania zbiorami. W naczyniach glinianych przechowywano również prochy zmarłych.

Archeolodzy w zależności od technik wyrobu, kształtów, dekoracji i miejsca odkrycia wyróżniają różne kultury przedhistoryczne zajmujące się ceramiką. Przykładem mogą być m.in. kultura ceramiki kreskowanej ( 4300-4500 p.n.e), kultura pucharów lejkowatych (4300-2700 p.n.e), kultura pucharów dzwonowatych (2500-2200 p.n.e),kultura amfor kulistych, kultura ceramiki wstęgowej rytej czy kultura ceramiki sznurowej (od ok.3200 p.n.e). Ostatnia wymieniona z kultur-ceramika sznurowa polegała na przykład na odciskaniu na świeżym glinianym naczyniu sznura. Naczynia ozdabiane w ten sposób miały różne kształty- były to puchary o esowatym profilu, amfory o baniastym brzuścu, dzbanki, miski, kubki, puchary moździeżowate i doniczkowate.

Ludzie prehistoryczni doby paleolitu wykonywali też z gliny tzw. obiekty kultu i przedmioty wotywne, które były wyrazem ich uczuć religijnych. Były to posążki, figurki przedstawiające paleolityczne Wenus czy tzw. Idole. Najstarsze przedstawienia wotywne powstawały już w epoce lodowcowej.

Idąc tym torem myślowym związanym z kultem i religią warto wspomnieć iż bez względu na szerokość geograficzną na świecie w czasach historycznych wielkich cywilizacji zaczęły powstawać legendy i podania mówiące o stworzeniu człowieka przez istotę wyższą jaką jest Bóg. Co ciekawe i warte wspomnienia jest to że w tych wielu różnych podaniach i mitach pojawia się właśnie „glina” jako materiał wykorzystany do stworzenia człowieka.

Najciekawszym przykładem jest Indiańska opowieść o stworzeniu ras ludzkich, gdzie Wielki Duch postanowił stworzyć istotę nadrzędna która zapanuje nad chaosem skłóconego świata zwierząt. Były trzy podejścia. Za pierwszym razem Demiurg stworzył z gliny postać i wkłada ją do ogniska, ale wskutek ingerencji węża owa figurka nie wypala się należycie-wówczas powstaje człowiek slaby i fałszywy-przedstawiciel rasy białej. Za drugim razem ulepiona figurkę zbyt długo trzyma w ognisku-wtedy powstaje człowiek silny ale tchórzliwy- przedstawiciel rasy czarnej. Za trzecim razem Wielki Duch Manitou wybiera specjalne drewno do ogniska i pilnuje wypału trzeciej figurki-wtedy powstaje człowiek o czerwonej skórze, którego uznał za najdoskonalszego i godnego panowania nad ziemią.

Ile jest ras ludzkich tyle jest kolorów gliny, w zależności od jej składu chemicznego. Glina jest ilastą skałą osadową pochodząca z okresu czwartorzędu w wyniku nagromadzenia osadów morenowych. Jest ona formą skały w skład której mogą wchodzić minerały ilaste, kwarc, skalenie, substancje koloidalne, okruchy innych skał czy substancje organiczne jak np. korzenie. W zależności od zawartości i utlenienia cząsteczek tlenków żelaza i manganu wydobywa się glinę w różnych kolorach, od żółtej przez czerwoną po brunatną, w warunkach redukcyjnych może być szara, jasno szara czy szaro-zielona.

Glina była tez wykorzystywana do przekazywania informacji, porozumiewania się. Pierwsze pismo -klinowe odkryli Sumerowie ok. 3000 r.p.ne. Pisali oni igłą na mokrych tabliczkach glinianych. Glinę wykorzystywano też jako materiał budowlany, trudno nie wspomnieć o jej wykorzystaniu w działalności gospodarczej, na przykład do wytopu żelaza, uzyskiwania dziegciu, czy przetwórstwie surowców spożywczych. W glinianych pojemnikach przechowywano cenne przedmioty a także składano ofiary –dary przodkom i silom pozaziemskim. Z przedmiotami ceramicznymi chowano zmarłych.

Wynalezienie koła garncarskiego stanowiło kolejny przełom technologiczny. Egipcjanie uważali je za tak ważny wynalazek, że w legendzie przypisali go bogu Khum, a całe zdarzenie opisali na kamiennych tablicach. Ale o tym i innych starożytnych dokonaniach ceramicznych opowiem w następnym artykule.

X